Barok Sanatı

17 ve 18. yy.’larda Avrupa’da tüm sanat dallarında (resim, heykel, müzik vb) etkili olan; genel olarak simetriye karşı asimetriyi, geometrik biçimlere karşı eğrisel biçimleri, durağanlığa karşı hareketi ön plâna çıkaran bir tarzdır. Rönesansın tutumuna karşı gelişen Maniyerizmle ortak özellikler gösterir. Sanata bu biçimiyle yansıyan Barok tarz, bu yüzyıllarda Avrupa’da yaşanan siyasal ortamın bir aynasıdır.

Barok mimari tarzı İtalya’da Eski Roma mimarlığının ilkçağ üslubunu taklitle başladı. Yumuşak ve mistik gotik tarzı tamamen reddediliyordu. Düz hatların yerini yuvarlak hatlar aldı, eğri ve ters hatlar tezat teşkil edecek şekilde kullanılıyordu. Süslerin bolluğu ve çeşitli girinti – çıkıntılar, sarayların, daha başka büyük yapıların cephelerine verilen önem bu tarzın başlıca özelliğini teşkil eder. Binalarda duvar tezyinatı azaltılmış, bunun yerine heykellere yer verilmiştir. Barok mimarlığının en önemli örnekleri Fransa’daki Louvre ve Versailles saraylarıdır.

Barok yapıların ceplerinde tanık olunan çabuk kavranamayan hareketli düzenlemeler, yapıların iç mekanlarında da görülür. Bohemyalı mimar Neumann’ın Würzburg Piskoposluk Sarayı’nın tören merdivenleri bunun en karakteristik örneklerinden biridir. Dörtgen iç mekan iki yandan diyagonal olarak yükselen merdivenlerle tavan ise boşlukta yüzen figürlerin oluşturduğu bir dekorla farkedilmez hale getirilmiştir.

Rönesans’ın tek kubbeli, merkezi planlı yapı tipi Barok dönemde önemli bir değişime uğramıştır. Dört cepheli, haç planlı Rönesans formu, Venedik’in ünlü kilisesi Santa Maria della Salute’de çok cepheli bir görünüm kazanmış, Barok mimar Longhena bu cephelerin her birini bir başka biçimde düzenlerken, kubbeye geçişteki spiral volütlerle Rönesans’ın sert çizgilerini kırmayı amaçlamıştır.

Francesco Borromini Barok mimarînin temsilcisidir. Mimar Bernini ve Maderna ve Rainaldi ile çalışmıştır. Roma’daki San İvo Kilisesi Barok mimarînin tüm özelliklerini üzerinde taşır. Yapılarında Rönesans Döneminde görülen ölçü ve simetri yerini eğri çizgilere bırakmıştır. Dört köşesinde çeşmeleri olan Roma’daki San Karlo Kilisesi ve St. Agnese Kilisesi mimarın diğer önemli eserlerindendir.

Lorenzo Bernini İtalyan Barok sanatının önemli temsilcilerinden olan sanatçı; mimar, heykeltıraş ve ressamdır. Barok heykelin özellikleri Bernini’nin bu dönemdeki eserlerinin hepsinde görülür. Heykellerinde saçların doğallığı, giysilerin rüzgârda dalgalanışı ve elbise kıvrımları; vücut ve yüzün konuya göre aldığı durum mermer malzemeye başarılı şekilde işlenmiştir. Prosperina’nın Kaçırılması, Mutlu Albertoni, Apollon ve Daphne, St. Theresa ve XIV. Loui’nin büstü çalışmaları arasında yer alır.

Barok resim sanatı da gerek duvar gerek tuval resminde Rönesans üslubundan önemli farklarla ayrılır. Yüksek Rönesans döneminde Michelangelo’nun Sistine Şapeli tavanına yaptığı zengin kompozisyonda tavanın düz tonozu, gerçek mimari organlar etkisi uyandıran bölmelere ayrılmış ve bunların içine sayısız figürler yerleştirilmişti. Bunlar devingen figürler olmasına karışn, tavan yüzeyi açıkça algılanabiliyordu. Barok üsluptaki tavan resimlerinde de mimari çizimler söz konusudur. Ancak bunlar derinlik etkisi uyandıracak biçimde eğrilip bükülerek kaçış noktasına doğru yükselmekte, ortadaki hareketli figürler ise sanki gök boşluğunda uçuşmaktadır. Seyirci artık tavan yüzeyini farketmemekte, kapalı bir mekan içinde bulunduğunu unutmaktadır.

Paulus Rubens Barok sanatın en güçlü temsilcisi olan ressam, Flandr’da (Hollanda) zamanının ve sanatının büyük eserlerini yaratmıştır. Katolik olan sanatçının tüm eserlerinde kilisenin etkileri görülür. Rubens’in resimlerinde renk ve hareket iki önemli unsurdur. Sanatçı bütün renkleri, özellikle kırmızı ve kahverengiyi kullanmıştır. Kompozisyonlarda C ve S formlarını, resimlerine hareket verme amacıyla yerleştirmiştir. Dinsel ve mitolojik konulu eserler dışında peyzaj (manzara) ve portreler yapmıştır. Dinsel konulu eserlerine Çarmıhta İsa ve St. Elizabeth ile Kutsal Aile, mitolojik konulu eserlerine Venus ve Adonis, Leukippes’un Kızlarının Kaçırılması, Üç Gratia ve Savaşın Kötülükleri örnek verilebilir. Aşk Bahçesi ve Kermes dindışı; Gökkuşaklı Manzara peyzaj resimlerindendir.

Rembrandt Harmenszoon van Rijn Barok resmin önemli sanatçılarındandır. Caravagio’dan etkilenmiştir. Genellikle resimlerinde koyu kahverengi ve tonlarını kullanan sanatçı daha çok tek ve grup portreleri çalışmıştır. İlk yaptığı portre resimler yaşlı insanların portleri olmuştur. 1632’de Dr. Tulp’un Anatomi Dersi adlı grup resmiyle dikkati çekmiştir. 1660’dan sonra dini resimler ve manzaralar yapmıştır. 60’ı kendi portresi olmak üzere 650 yağlı boya resmi, 1500-2000 çizgi resmi vardır. Gece Nöbeti, Kumaşçılar Derneği Yöneticileri, Ressam ve Eşi Saskia, Yıkanan Kadın, Oğlu Titus sanatçının eserlerinden bazılarıdır.